Waarom spel het beste medicijn is dat je nog niet voorgeschreven kreeg
Noor is zeven. Vandaag krijgt ze een infuus. In de wachtruimte zit ze stil, haar knieën tegen haar borst, schouders strak van spanning. Tot ze een vreemd beest ziet. Hij heeft takken op z’n kop. “Wat is dat?” fluistert ze. Haar vader scant de QR-code. Een axolotl. Die legt wel duizend eitjes en groeit gewoon een nieuwe staart als ‘ie ‘m verliest. ‘Blop-blop’, klinkt het beestje. Dan floept er een mop op: Een axolotl komt bij de dierenarts en zegt: "Ik vergeet alles heel snel." De dierenarts vraagt: "Hoe lang heeft u daar last van?" De axolotl: "Waarvan?" Noor giechelt. De wachtruimte wordt een jungle vol vreemde dieren. En zij? Zij is geen patiënt meer. Zij is ontdekkingsreiziger.
Wat Noor doet, lijkt klein: spelen, geluiden raden, een beetje lachen. Maar wat zij eigenlijk doet, is iets groots: haar lichaam vertellen dat het veilig is.
Angst is niet zomaar een gevoel, het is ook iets wat je lijf doet. Je hart gaat sneller kloppen, je gaat sneller ademhalen en je spieren worden stijf. Zo reageert het lichaam van kinderen als ze bang of gestrest zijn, bijvoorbeeld voor een behandeling in het ziekenhuis.1 Door die spanning kunnen ze minder goed meewerken, waardoor de behandeling vaak moeilijker wordt – voor het kind én voor de zorgverlener.2,3
Spelen als medicijn
Spanning en stress zijn natuurlijke reacties van het lichaam, zeker bij kinderen in een medische omgeving. Psychiater Stuart Brown, oprichter van het National Institute for Play, legt uit dat stress een manier is waarop het lichaam zichzelf probeert te beschermen. Maar waar stress je alerter maakt en klaar om te reageren op gevaar, doet spel juist iets anders: het zorgt ervoor dat je je veilig en op je gemak voelt. En juist dat gevoel helpt om spanning te verminderen.4
Brown beschrijft spel als een vorm van ‘neotenie’: het vermogen om licht te blijven, speels te blijven – ook als je ouder wordt. Die speelsheid helpt niet alleen om stress te reguleren, maar versterkt ook sociale banden. Tijdens het spelen maakt je lichaam oxytocine aan, ook wel het ‘knuffelhormoon’ genoemd, dat je helpt ontspannen en verbonden te voelen.4 Precies wat je nodig hebt als je een witte jas ziet naderen met een naald.
Kinderen in het ziekenhuis voelen zich vaak machteloos doordat ze weinig controle hebben over wat er gebeurt.5 Spel draait dat perspectief om. Het geeft keuzevrijheid, nieuwsgierigheid, controle. Deze omkering maakt van het kind een actieve deelnemer in plaats van passieve patiënt.
Voor sommige kinderen is het ziekenhuis geen eenmalige ervaring, maar een terugkerende realiteit. Juist dan is het cruciaal om niet alleen naar pijnstilling, maar ook naar veerkrachtopbouw te kijken. Stress stapelt zich op en kan zich over tijd verdiepen tot chronische spanning of zelfs trauma. Structureel inzetten op spel werkt dan niet alleen ontspannend in het nu, maar ook beschermend op de lange termijn.
Toch is spel in de zorg nog zelden structureel verankerd. Het wordt vaak gezien als afleiding of ‘tijdverdrijf’, niet als serieuze interventie. Zonde – want juist in een omgeving waarin alles draait om controle en efficiëntie, brengt spel iets wat zeldzaam is: ruimte voor eigen regie, verwondering en veerkracht.
Die veerkracht is geen bijvangst – het is precies wat kinderen nodig hebben.
Onderzoek laat zien: kinderen die inspraak krijgen tijdens hun ziekenhuiservaring voelen zich minder angstig en meer gehoord.6 En die keuzevrijheid werkt door in hun brein: het activeert de prefrontale cortex, het gebied dat helpt emoties te reguleren en angst te verminderen.7 Tegelijk maken ze dopamine en oxytocine aan: stoffen die stress verlagen en vertrouwen versterken.
Denk aan het spel van Noor: een digitale speurtocht langs dieren en geluiden. Ze kiest zelf het tempo, bepaalt welk dier ze ontdekt en welk raadsel ze oplost. Even is zíj de baas – niet de dokter, niet haar ouder. Dat maakt het spel krachtiger dan welke afleiding ook: het geeft haar een gevoel van controle.
En dat werkt nog beter als de zorgverlener meespeelt. Een verpleegkundige die lacht om een axolotl-grap doet méér dan alleen plezier maken. Humor ontspant en verkleint de afstand. Spanning maakt plaats voor contact.
Spel ontspant, opent en verbindt
Een goed spel maskeert geen spanning maar transformeert die. Kinderen die binnenkomen met een knoop in hun buik, vertrekken met een mop over een vogel die achteruit praat.
Want dat is wat spel doet: het ontspant, opent de wereld, en verbindt kinderen met zichzelf en hun omgeving – juist in een plek waar alles vaak onvoorspelbaar en spannend is. De focus verschuift.
We vergeten het weleens: spelen is niet alleen leuk, maar essentieel voor de cognitieve en emotionele ontwikkeling van kinderen. Kinderarts Kenneth Ginsburg benadrukt dat spelen kinderen helpt omgaan met nieuwe en soms overweldigende situaties, zoals een ziekenhuisbezoek. Ook versterkt spelen de ouder-kindrelatie, vooral in gezinnen die onder druk staan, omdat samen spelen verbinding en contact bevordert.8
Wat wij doen bij IJsfontein
Bij IJsfontein ontwerpen we al meer dan vijfentwintig jaar toepassingen met een speels karakter die iets teweegbrengen – in musea, op scholen, en in de zorg. Het ziekenhuis is misschien wel de plek waar speelruimte het meeste kan betekenen. Speelruimte geeft kinderen regie. Een veilige plek om te bewegen, te experimenteren, te ontspannen. Even vergeten waar je bent.
Het project dat we samen met het OLVG West en Studio Freek ontwikkelden, laat precies zien hoe dat werkt. Geen ‘spelletje’ om de tijd te doden, maar een interventie die spanning verlaagt, kinderen in beweging brengt en nieuwsgierigheid prikkelt. In die wachtruimte is speelruimte niet een extraatje. Het is zuurstof.
Het grotere plaatje
Op woensdag 11 juni is het International Day of Play. Een mooi moment om stil te staan bij de kracht van spel – én om vooruit te kijken. Want wie spel serieus neemt, weet: spel is méér dan ‘leuk’ of ‘afleiding’.
Zorgverleners doen er elke dag alles aan om kinderen op hun gemak te stellen. Spel kan daarbij een krachtig hulpmiddel zijn – niet als extraatje, maar als volwaardig onderdeel van de zorg. Want goede zorg gaat niet alleen over medische precisie, maar ook over hoe een kind zich voelt. Zorgverleners spelen hierin een sleutelrol: hun betrokkenheid maakt het verschil tussen spel als iets ondersteunends naar iets wezenlijks.
Want nee, spel alleen wist pijn niet uit. Het haalt spanning niet volledig weg. Maar het geeft wél iets terug wat in een medische setting vaak verloren gaat: ruimte voor emotie, verbeelding en regie voor het kind. Juist in een omgeving vol prikken, piepjes en witte jassen, kan dát het verschil maken.
Spel op zichzelf is geen wondermiddel.
Maar misschien wél het meest menselijke medicijn dat we nog niet structureel inzetten.
Bronvermelding